یادگیری مفاهیم و اصطلاحات اولیه بورسی برای هر فردی که تمایل به سرمایه گذاری در بازار بورس دارد، امری ضروری است. در حال حاضر هر روز در اخبار یا حتی در رستوران و باشگاه و دانشگاه و محل کار، در مورد بورس می شنویم و اصطلاحاتی به گوشمان می خورد که شاید برایمان ناآشنا باشند. در این مطلب سعی داریم شما را با پرکاربردترین و پر تکرارترین مفاهیم و اصطلاحات بورسی آشنا کنیم.
1- بازار بورس: بازاری که در آن سهام خرید و فروش می شود. البته موارد قابل خرید و فروش فقط شامل سهام نیست، بازار بورس انواع مختلفی دارد و آیتم هایی از قبیل کالا، اوراق بدهی، سکه و ... نیز در آن معامله می شود. بازاری که غالبا به نام بازار بورس شناخته می شود، بازار سهام است.
2- نماد : نمایانگر نام یک شرکت در بورس است که متشکل از یک حرف ابتدایی و مخفف اسم آن شرکت است. علت استفاده از نماد به خاطر ساده تر کردن نام شرکت و نیز دسته بندی سهم ها در صنایع مختلف است. حرف ابتدایی معمولا حرف اول گروه صنعتی شرکت است. برای مثال برای شرکت های گروه زراعت و خدمات وابسته به آن، حرف ز در ابتدای نماد قرار می گیرد. مثل زکشت، زشریف، زکوثر و ... . البته تمام نمادهای بازار از این قاعده پیروی نمی کنند. برای مثال شرکت ذوب آهن اصفهان دارای نماد ذوب است یا شرکت صنایع پتروشیمی خلیج فارس به اختصار فارس نامیده می شود.
3- بازار خرسی و گاوی : بازار خرسی به بازار نزولی گفته می شود، دلیل این نامگذاری این است که وقتی خرس حمله می کند دست خود را از بالا به پایین می کشد، به همین علت به بازار نزولی، بازار خرسی هم گفته می شود. در مورد گاو هم همین طور است، هنگامی که گاو حمله می کند سر خود را از پایین به بالا می کشد به همین علت به بازار صعودی بازار گاوی نیز گفته می شود.
4- شاخص کل: بیانگر وضعیت کلی بازار است. اگر تغییرات شاخص کل مثبت باشد نشان دهنده ی آن است که تغییرات بازار در کل مثبت بوده یا برعکس. این امر به رشد یا ریزش قیمت سهام مختلف بازار بستگی دارد. البته میزان تاثیر هر سهم روی شاخص کل متفاوت است و همه ی سهم ها به یک میزان در رشد یا ریزش شاخص دخیل نیستند. در واقع شاخص کل میانگین وزنی سهام بازار است. برای مثال سهم فارس که یکی از بزرگترین صنایع بازار است تاثیر بیشتری روی تغییرات شاخص نسبت به سهم لخزر دارد.
5- شاخص هم وزن: مانند شاخص کل نشان دهنده ی وضعیت بازار است اما در محاسبه ی آن همه ی سهم ها دارای وزن و تاثیر یکسانی هستند. یعنی تغییرات سهم فارس که یک سهم بزرگ است و سهم لخزر که کوچک می باشد، به یک اندازه روی این شاخص تاثیر می گذارند. معمولا از شاخص هم وزن برای دریافت وضعیت سهم های متوسط و کوچک بازار استفاده می شود.
6- حجم معاملات: تعداد برگ سهمی است که در یک نماد در یک روز معامله می شود. حجم معاملات کل بازار هم تعداد برگ سهمی است که در یک روز در کل بازار معامله می شود.
7- تعداد معاملات: تعداد معامله ( خرید و فروش) های یک سهم یا کل بازار را تعداد معاملات می گویند. این رقم فارغ از این است که در هر معامله چه تعداد برگ سهم مبادله شده است.
8- شخص حقیقی : افراد معمولی و اشخاصی که نماینده ی جایی نیستند و برای شخص خودشان کار می کنند.
9- شخص حقوقی: شخصی که به نمایندگی از یک شرکت در بازار فعالیت می کند. این شخص شماره ثبت، نام تجاری، کد شناسایی و ... دارد.
10- تحلیل بنیادی: برای پیش بینی آینده ی سهم باید آن را تحلیل کنیم. تحلیل بنیادی یا تحلیل فاندمنتال، تحلیلی است که بیشتر از صورت های مالی و صورت حساب سود و زیان ، اخبار و اطلاعات شرکت یا بازارهای مالی، اخبار بازارهای جهانی و ... در آن استفاده می شود. این تحلیل بیشتر به علم حسابداری مربوط است. معمولا خروجی این تحلیل به سرمایه گذار می گوید قیمت واقعی سهم چقدر است. به طور معمول افرادی که با دید بلند مدت در بازار کار می کنند، از این ابزار بهره می گیرند.
11- تحلیل تکنیکال: در این نوع تحلیل از نمودار قیمت – زمان و رفتار قیمت استفاده می شود. به کمک اندیکاتور ها و اوسیلاتورها میتوان آینده ی قیمت را تا حد خوبی پیش بینی کرد. در تحلیل تکنیکال برخلاف تحلیل بنیادی به اخبار و صورت حساب ها و ... کاری نداریم و باور داریم همه چیز در قیمت لحاظ شده است. این نوع ابزار معمولا برای افراد با دید میان مدت و کوتاه مدت مناسب است.
12- پرتفوی: سبدی است از سهامی که شما انتخاب می کنید تا به بیشترین سود و کمترین ریسک دست پیدا کنید. پرتفوی باید شامل چند سهم باشد. به حالتی که تنها یک سهم در پرتفوی شما باشد تک سهم شدن می گویند که معمولا توصیه نمی شود. سهم های پرتفوی باید طوری انتخاب شوند که بتوانیم ضرر حاصل از یک سهم را با سود سهم های دیگر جبران کنیم و در مجموع سبد ما سودده باشد.
13- EPS: میزان سود تولیدی هر شرکت در هر سال مالی به ازای هر برگ سهم. برای محاسبه ی آن باید سود خالص شرکت پس از کسر مالیات را بر تعداد سهام شرکت تقسیم نمود. این عدد معمولا در ابتدای سال مالی توسط شرکت تخمین زده می شود.
14- DPS: میزان سود تقسیمی هر شرکت در انتهای سال مالی به ازای هر برگ سهم . این سود پس از کسر مالیات محاسبه می شود. مهمولا کوچکتر از آخرین EPS شرکت می باشد. اختلاف این دو باید به صورت اندوخته ی عادی یا قانونی در شرکت باقی بماند.
15- P/E: نسبت قیمت به میزان سود تولیدی را می گویند. اگر این عدد منفی باشد یعنی شرکت زیان ده بوده. به عبارتی اگر سود تولیدی (EPS) یک شرکت 200 باشد و P/E 5 اعلام شود، قیمت این سهم باید 1000 باشد. همچنین این عدد نشانگر دوره بازگشت سرمایه است. مثلا برای سود بانکی 18 درصد، دوره بازگشت سرمایه 5.5 سال است. یعنی بعد از 5.5 سال، سرمایه گذار به اندازه ی سرمایه ی اولیه ی خود سود کرده است.
16- عرضه اولیه : زمانی که یک شرکت می خواهد برای اولین بار وارد بورس شود تعدادی از سهامش را به عنوان عرضه اولیه می فروشد. عرضه اولیه قبل از عرضه شدن به اطلاع عموم می رسد، سپس افراد درخواست خود را برای شرکت در این عرضه ثبت می کنند. تعداد سهامی که شرکت مایل به فروش آن در بازار می باشد به طور مساوی بین افرادی که ثبت نام کرده اند تقسیم می شود. البته شما می توانید تعداد کمتری برگ سهم ثبت سفارش کنید.
17- مجمع سالیانه : هر شرکتی در آخر سال مالی خود، سهامدارانش را به مجمع عمومی سالیانه دعوت می کند. این مجمع باید حداکثر تا 4 ماه بعد از پایان سال مالی تشکیل شود. هیئت مدیره به سهامداران گزارش می دهد و درمورد سود تقسیمی(DPS) تصمیم گیری می شود.
18- مجمع فوق العاده: این مجمع در مواقع ضروری تشکیل می شود و زمان بندی خاصی ندارد. در صورت بروز اتفاقات زیر مجمع فوق العاده تشکیل می شود : تغییر در اساس نامه شرکت، تغییر در سرمایه شرکت، انحلال شرکت.
19- افزایش سرمایه: افزایش سرمایه برای تامین منابع مالی جدید یا استفاده از منابع مالی موجود انجام می شود. افزایش سرمایه از چهار طریق انجام می شود.
- افزایش سرمایه از محل تجدید ارزیابی دارایی ها: این نوع افزایش سرمایه فقط برای به روز کردن ارزش دارایی های شرکت در ترازنامه است.
- افزایش سرمایه از محل آورده ی نقدی: در این روش به ازای حق تقدم داده شده از سهامداران وجه نقد دریافت می شود.
- افزایش سرمایه از محل سود انباشته: در این روش شرکت از اندوخته های خود استفاده می کند.
- افزایش سرمایه از روش صرف سهام:در این روش با سلب حق تقدم سهامداران، سهام جدیدی که از افزایش سرمایه به وجود آورده اند، با قیمت بازار توسط متقاضیان پذیره نویسی می شود. این روش در بازار سرمایه ایران کم استفاده می شود.
20- آخرین قیمت : آخرین قیمت معامله شده یک سهم در یک روز معاملاتی .
21- قیمت پایانی : میانگین وزنی قیمت های معامله شده در آن روز که مبنای محاسبه ی دامنه نوسان برای روز بعدی است.
22- دامنه نوسان : به سقف و کف قیمت در یک روز معاملاتی که سهم می تواند به آن ها برسد گفته می شود. به طور معمول سهم می تواند 5 درصد کاهش یا افزایش داشته باشد.
23- سهام شناور : به تعداد برگ سهم شرکت که ممکن است در حال حاضر یا به زودی در بازار قابل معامله باشد گفته می شود. به عبارت دیگر تعداد سهامی که در دست مالکینی است که در صورت پیشنهاد قیمت مناسب سهم خود را خواهند فروخت. معمولا این مقدار ثابت نیست.
24- میانگین حجم ماه : بیانگر این است که در یک ماه گذشته در هر روز چه تعداد از برگ سهم این شرکت معامله شده است.
25- سال مالی : ابتدای این سال مطابق با شروع فعالیت مالی یک شرکت و انتهای آن پایان فعالیت مالی است. در بورس ایران معمولا سال مالی برابر یک سال کامل است اما در بورس های جهانی دوره های کوتاه تری دیده می شود.
26- صف خرید: برای انجام هر معامله باید یک خریدار و یک فروشنده وجود داشته باشد. صف خرید وضعیتی است که در سقف قیمت روزانه یک سهم خریداران وجود داشته باشند اما کسی مایل به فروش سهام خود نباشد یا تعداد فروشندگان آنقدر کم باشد که همچنان صفی از خریداران در سقف قیمت روزانه باقی بمانند.
27- صف فروش : وضعیتی که در کف قیمت روزانه یک سهم فروشندگان وجود داشته باشند اما کسی مایل به خرید آن سهم نباشد یا تعداد خریداران آنقدر کم باشد که همچنان صفی در فروشندگان در کف قیمتی باقی بمانند.
28- کد معاملاتی : شناسه ای که به هر فرد داده می شود تا با استفاده از آن بتواند خرید و فروش کند. کد معاملاتی شامل سه حرف اول نام خانوادگی فرد و یک عدد 5 رقمی می باشد.
29- کارگزاری: شرکتی که واسطه ی بین خریدار و فروشنده محسوب می شود.
30- توقف نماد : وقتی نمادی در بورس قابل معامله باشد اصطلاحا مجاز است. اما نمادها همیشه مجاز نیستند و به دلایلی متوقف می شوند. در ادامه به وضعیت های مختلفی که یک نماد می تواند داشته باشد ( غیر از مجاز) می پردازیم:
- مجاز - محفوظ: نماد مدتی قبل بسته شده اما در حال بازگشایی است. در این حالت سفارش ثبت می شود اما معامله صورت نمیگیرد.
- مجاز - متوقف: سهم به دلایلی چون افشای اطلاعات با اهمیت، تغییرات قیمت پایانی بیش از 50 درصد در در 15 روز یا 20 درصد در 5 روز، برگزاری مجمع عمومی و ... متوقف شده و غیرقابل معامله است.
- ممنوع: در این وضعیت سهم قابل معامله نیست اما در همان روز معاملاتی باز خواهد شد.
- ممنوع - متوقف: سهم قابل معامله نیست و در همان روز هم باز نمی شود.
31- حجم مبنا: این اصطلاح بورسی به معنای حداقل تعداد سهام یک شرکت است که در یک روز معاملاتی باید خرید و فروش شوند تا سهم نوسان داشته باشد. در غیر این صورت به همان میزان که حجم معاملات سهم از حجم مبنا کمتر باشد، دامنه نوسان سهم هم کاهش پیدا خواهد کرد.. حجم مبنا در شرکت های فرابورس 1 است. به عبارتی کافی است تنها 1 سهم خرید و فروش شود تا دامنه ی نوسان کامل باشد.
32- سبدگردانی: همه ی سرمایه گذاران بازار سرمایه، خود از ابزارهای تحلیل برای خرید و فروش استفاده نمی کنند، بلکه این افراد سرمایه خود را به فردی که دارای تخصص کافی است می سپارند تا پرتفوی آنها را مدیریت کند. به این کار سبدگردانی می گویند. فرد در ازای سبدگردانی، حقوق ماهیانه یا درصدی از سود پرتفو را دریافت می کند.
33- ارزش خالص دارایی ها (NAV): اگر از تمام دارایی های یک شرکت از قبیل سهام، زمین، مطالبات و ... لیست گرفته و ارزش روز آن ها را حساب کنیم، سپس از تمام بدهی ها لیست گرفته و ارزش روز آن ها را حساب کنیم، سپس ارزش روز بدهی ها را از ارزش روز دارایی ها کم کنیم، عدد به دست آورده ارزش خالص دارایی یا nav نامیده می شود.
34- اوراق بدهی: یک سند است که نشان می دهد شرکتی که آن سند را منتشر کرده، متعهد شده به دارنده ی اوراق بدهی، در زمان مشخص مبلغ مشخصی تحت عنوان سود سالانه بدهد. همچنین اصل پول در زمان سررسید به دارنده ی سند پرداخت می شود. کوتاه ترین زمان سررسید یک سال است. اوراق بدهی یک روش قرض کردن برای تامین منابع مالی از طرف شرکت هاست.
35- حد سود: هدف قیمتی است که معامله گر برای سهم خود در نظر داشته. زمانی که سهم به حد سود رسید، سهم خود را می فروشد. برای مثال فرد سهم خود را در قیمت 1000 تومان خریده و و حد سود او 1500 است. زمانی که قیمت به این عدد رسید، سهم خود را می فروشد.
36- حد ضرر: عددی است که معامله گر در نظر دارد با کاهش قیمت و رسیدن به آن عدد، سهم خود را بفروشد. برای مثال اگر سهم را با قیمت 1000 تومان خریده و 800 تومان را حد ضرر خود قرار داده، با رسیدن قیمت به 800، سهم را می فروشد و از ادامه دادن با آن سهم صرف نظر می کند. اعداد حد سود و ضرر توسط تحلیل تکنیکال به دست می آیند و این طور نیست که فرد به صورت دلخواه، یک عدد را مشخص کند.
37- کارگزار ناظر: دارایی های سهامداران در هر یک از نمادها، زیر نظر یک کارگزار ناظر قرار دارد. سهامداران می توانند دارایی خود در هر نماد را صرفا از طریق کارگزار ناظر مربوط به همان نماد بفروشند. البته در خصوص خرید سهام به این صورت نیست و نمادها از طریق هر کارگزاری قابل خرید هستند. کارگزار ناظر از هر دو روش حضوری و غیر حضوری قابل تغییر است.
38- پذیره نویسی: به خرید اوراق بهادار از ناشر و پرداخت یا تعهد پرداخت مبلغ آن، پذیره نویسی می گویند. این کار به دو روش تعهد پذیره نویسی و بهترین کوشش انجام می شود.
- تعهد پذیره نویسی: این کار را کارگزار پذیره نویس انجام می دهد. این کارگزار، روی سهام قیمت می گذارد و تعهد می دهد که اوراق بهاداری که تا پایان عرضه اولیه خرید نمی شوند را خریداری کند.
- بهترین کوشش: در این روش ابتدا شرکت متقاضی درخواست خود را به شرکت تامین سرمایه اعلام می دارد و سپس شرکت تامین سرمایه، اوراق مشارکت را قیمت گذاری کرده و می فروشد.
در نهایت
اگر قصد ورود به بورس را دارید، حتما قبل از ورود، در دوره آموزش بورس شرکت کنید و مفاهیم و روش‌های تحلیل درست را یاد بگیرید تا متضرر نشوید.
مهیار
۱۴۰۰/۰۳/۱۹